Berfend BER - Şili, kuzeyde Peru, kuzey doğuda Bolivya ve doğuda Arjantin ile komşudur. Batısı ise boydan boya Pasifik Okyanusu kıyısıdır. İsmi Aymara dilinde "Dünyanın bitimi" anlamında chilli kelimesinden gelen İnka Krallığının azami genişliği bugünkü Santiago'ya ulaşan ülke Şili’dir. Çünkü, nüfusun en sık olarak bulunduğu yer, başkenti Santiago ve çevresidir. Toplam nüfusun neredeyse yarısı bu bölgede yaşar. Şili halkının % 90'ını ataları Avrupalı olanlarla, Avrupalı ve Kızılderili karışımı olan melezler oluşturur.
Şili mutfağını, 16. yy gelmeye başlayan İspanyolların mutfağı ve Mapuçe gibi Şili yurdunda yaşamış toplulukların geleneksel yemekleri oluşturur. Daha sonra İtalyan ve Alman göçleri de çeşitli biçimde bu mutfağı etkilemiş, zenginlik kazandırmıştır. Hatta 20. yy da Fransız mutfağı Şili mutfağı üzerinde etkili olmuştur. Fransız mutfağının Şili mutfağına olan bu etkisiyle Crillo isimli Şili yemek tarzını oluşturmuştur. Bu çeşitlilik içersindeki Şili Yemeklerine dünyaca ünlü enfes Şili şarapları ile Şili’nin ulusal içkisi olan pisco (üzüm brendisi) eşlik etmektedir.
Şililer çoğunlukta kahvaltıyı ekmek, tereyağı ve reçel, beraberinde içecek olarak da çay ve kahve ile geçiştirirler. Kıyma, soğan, zeytin, kuru üzüm, katı yumurtayla yapılan börek ( Empanadas ) sabah kahvaltılarının gözdesidir. Santiago’ya özgü, bizim pideye benzer.
|
Pebre sosu |
Empanadasın yanında " Pebre sosu " tercih edilir. Pebre Şili’ye ait domates, soğan, sıvı yağ, biber ve kişnişle hazırlanan geleneksel lezzetli bir sostur. Küçük bardağa benzeyen cam kaplarda sunulur ve çay kaşığı benzeri kaşıklar ile alınır. Empanadasların içine katılarak zaten leziz olan empanadasları daha lezzetli hâle getirir.
Öğle öğünleri de bir şekilde geçiştirmedir.
|
Şair Pablo Neruda |
En önemli yemek vakitleri tüm yemek çeşidinin zenginliğiyle Akşam öğünüdür. Geleneksel Şili yemekleri daha çok deniz ürünleri olarak, sevilenler listesinin başında gelir. Şair Nazım Hikmet`in ölümünden sonra yazdığı "Nazım`a Bir Güz Çelengi" isimli şiiri ile bilinen, ölümünden 40 yıl sonra zehirlendiği iddiası ile 8 Nisan 2013 tarihinde mezarı açılan, 1971 yılında edebiyat dalında Nobel Ödülü alan Ünlü şair Pablo Neruda'nın "Yılan Balığı Çorbası Kasidesi"yle ölümsüzleştirdiği " Caldillo de congrio " ( Yılan balığı çorbası ) yemeği en ünlü yemeklerindendir. Kaside de, yemeğin nasıl yapılacağını şair Pablo Neruda tarif eder. Şilililer bu kasideyi ezbere bilir. Bu çorba Orta Şili'de kıyı boyunca tüm restaurantların mönüsünde bulunur. Kil tabak içersinde sıcak olarak servis edilir. Caldillo de congrio Şili'nin güneyinde çeşitli şekillerde de hazırlanır.Yılan balığı aynı zamanda kızartılarak da yenir. Şilililer ülkelerini ziyaret edenlere; "Eğer yılanbalığını tatmadıysanız Şili'yi görmüş sayılmazsınız" derler.
|
Yılan balığı |
Şili mutfağında deniz ürünlerinin devamında tahıl ve sebzeler ağırlıktadır. Kırmızı et yemekleri mönülerinde kısıtlıdır. Ana malzemeleri bal kabağı, domates, barbunya, mısır, kurutulmuş portakal, pul biber, soğan, sarımsak ve fesleğen olan " Porotos Granados " yemeğinin tarihi İspanya sömürgesi öncesi döneme dayanır. Bizlerin benzer kuru fasülyemizle paylaştığımız hislerin aynısını Şilililer de Porotos Granados yemeği ile paylaşırlar. Çok severek bolca tüketirler.
|
Cazuela |
Geleneksel olarak yemeğin önce suyu ile sebzelerinin yenilip, daha sonra asıl lezzeti olan etini yedikleri " Cazuela" yemekleri çok sevilir. İspanyol mutfağının etkisinde Cazuela tencere yemeklerinin ortak adıdır. Tavuk, hindi ya da biftek ana malzemeleriyle çeşitleri yapılan Cazuelanın içerisinde arpacık soğanı, bezelye, dilimlenmiş havuç, Brüksel lahanası, tatlı mısır ve küçük bir parça bal kabağı bulunur.
İnce ekmek dilimlerinin arasına dilimlenmiş domates, söğüş et, haşlanmış taze fasulye, acı yeşilbiber, mayonez, avokado, hardal konarak yapılan " Chacerepo " en popüler sandviçleridir.
Kuzu eti genelde Şili'de ihraç edilmesine rağmen azda olsa tüketilir." Şişte kuzu ", Patagonya'nın gözde yemeklerindendir. 6 aylık kuzu, ortadan ikiye bölünerek bütün halinde şişlere geçirilip ateşe meyilli şekilde konarak, dört saatte kızartılır.
Ana Bölgelerde Popüler Yemekleri
Şili kuzey bölgesinin en geleneksel yemeklerinden bazıları şunlardır. Ensalada de papas al somon (somon lu patates salatası ), conchas de camarones ( karides ), caldo de congrio al vino ( meşhur yılan balığı çorbası/yahnisinin şarap ve midye ile istiridye eklentisiyle yapılanı ),
cazuela marina ( güveç), ensalada chilena nortina ( Şili Nortina salatası )
Güney bölgesinin ise; sopa de ostras (istiridye çorbası), arrollado de chancho (rulo domuz eti ), pastel de pescado (balık böreği), curanto ( kabuklu deniz ürünleri, patates ve çeşitli sebzeler ile toprağa kazılmış derin çukur içersinde yakılan ateşin korunda hazırlanan geleneksel yemek ) ,
asado de cordero ( kuzu kızartma ), empanadas ( pide ) ve chapaleles ( patates ve buğday unundan yapılan hamur işi ) yemekleridir. Murta con membrillo ( ayva ve guava çilek ile yapılan tatlı, reçel ), brazo de reina ( kraliçe kolu anlamında rulo pasta ) ve empanadas de manzana ( empenadasın içinin tarçınlı elma ve şeker ile yapılması ), geleneksel tatlılarıdır.
Merkezi bölgenin en geleneksel yemeklerinden bazıları şunlardır: Humitas ( Meksika Tamalesi gibi ), pantrucas ( köfteli hamur çorbası ) , charquican ( dana yahni ) , pastel de choclo ( mısır böreği ), sopa de mariscos (deniz mahsulleri çorbası) ve Caldillo de congrio " ( Yılan balığı çorbası ). Leche asada ( krem karamel ) ve empolvados ( kurabiye ) Şili mutfağının bölgesel en tipik tatlılarından ikisidir.
|
Leche asada |
Santiago usulü et rostosu olan
" asado de cordero " karabiber ve tuz ile yenir. İçerisinde kesinlikle doğuya özgü baharatlar kullanılmaz.
" Cazuela Marina " yere yaklaşık bir metre derinliğinde kazılmış bir kuyunun en altına taşlar dizilmesiyle pişirilir. Yakılacaklar yerleştirilir, küp içinde hazırlanan yemek taşların üzerine konur. Küp, kırmızılaşıncaya kadar pişirilir. Aynı zamanda tencere de pişirilir. Cazuela için kullanılan malzemeler; midye, patates, çeşitli balıklar (isteğe göre), incir ve lahanadır. Yemekte önemli olan her şeyin eşit olarak karışmasıdır. Bir saat içersinde hazırlanır.
Yemeklerden sonra hazmettirici özelliği bulunan 23 hoş kokulu bitkinin alkol içinde marine edilmesiyle yapılan
" Araucano bitter " içilir. Şili'de ki hemen hemen bütün restoranlarda yemek sonrası servis edilir.
Yüksek kaliteli kırmızı şaraplar dışında hibrid şaraplar da Şili’nin en iyi olduğu dallardan biridir. İlk bağların 1600'lü yıllarda İspanyollar tarafından kurulduğu bilinmektedir. Şarap üretiminin oldukça eski olduğu Şili'nin, 1980'li yıllarda yaptığı yenilenme ve geliştirme atağı nedeniyle "yenidünya" şarap üreticisi olarak kabul edilir.
Pais türü gibi yerel kırmızı üzümden yapılan şarapların üretimi yerini giderek daha yaygın türler olan Cabernet Sauvignon, Shiraz, Chardonnay, Sauvignon Blanc, Semillon, Gewürztraminer, Viognier ve Merlot'ya bırakır. Ancak ülkenin en önemli şaraplarına imza attığı kırmızı tür Fransız kökenli Carmenère'dir. Fransa'da Ekim aylarında olgunlaşan üzümler Şili'de güney yarı kürenin Kasım ayı olan Nisan'da (1 ay geç) hasat edilebilmesi nedeniyle Fransa'dan daha iyi sonuç verdiği kabul edilmektedir. Genellikle kırmızı türler Merkez Vadisinde yetiştirilmektedir.
Beyaz üzümlerin yetişmesinde, uygun iklimi olan, yüksek rakımlı ve serin Casablanca Vadisi tercih edilir.
Teknolojiye çok açık olan Şilili üreticiler, şarap yapım tekniklerinin de hemen hepsini kullanmaktadır. Meşe fıçıda bekletilmiş şaraplardan, geç hasat ürünlerine kadar çok farklı türde üretim yapılmaktadır.